DASH DİYETİ NEDİR? HİPERTANSİYON ÜZERİNE ETKİLERİ NELERDİR?
DASH DİYETİ (Dietary Appraches to Stop Hypertension)
Kardiyovasküler hastalıklar dünya genelinde hızlı bir artış göstermektedir, bunların başında yüksek kan basıncının etkisinde olan Hipertansiyon hastalığı gelmektedir. Yüksek kan basıncı seviyesi genetik ve çevresel faktörlerden etkilenmektedir. Hipertansiyonun risk faktörleri, DASH diyeti kullanılarak bir dereceye kadar kontrol edilebilir. Hipertansiyonu Durdurmak için Diyet Yaklaşımları (DASH) diyeti 1990’larda ortaya çıkmıştır. Hipertansiyon yükünün ve kan basıncı değerlerinin düşmesi için sodyum, potasyum minerallerinin yanı sıra DASH diyeti ile birlikte yaşam tarzında değişiklik yapmanın, birinci basamak farmakolojik tedavi olarak savunulmuştur. DASH diyeti başlangıçta kan basıncını düşürmek amacıyla ortaya atılsa da daha sonralarda birçok hastalık riskini ve komplikasyonlarını azalttığı gözlenmiştir.
Yapılan bir çalışmada sadece diyet uygulaması ile sistolik kan basıncının 6 ile 11 mmHg azaltabileceği bulunmuştur.
Genel Özellikleri
Diyetin temel ilkesi sebze ve meyvelerin, yağsız et ve süt ürünlerinin tüketimini menüye dahil edilmesidir. Bu beslenme planında kırmızı et, şeker ve şeker ilave edilmiş besin ve içeceklerin sınırlandırılması ve protein, posa, potasyum, kalsiyum ve magnezyumdan zengin olmasıyla birlikte günlük sodyum alımının 1500 mg’a düşürülmesidir.
Diyetin sağladığı ortalama enerji 2100 kcal/gün dür. Enerjinin %55’i karbonhidratlardan, %27’ si yağlardan, %18’ i proteinlerden gelir.
DASH diyeti uygulayan bireylerin günlük tüketmesi önerilen besin grubu porsiyonları aşağıdaki gibidir:
Meyve: Günde yaklaşık 5 porsiyon
Sebze: Günde yaklaşık 5 porsiyon
Karbonhidrat: Günde yaklaşık 7 porsiyon
Az yağlı süt ürünleri: Günde yaklaşık 2 porsiyon
Yağsız et ürünleri: Günde yaklaşık 2 porsiyon veya daha az
Fındık ve kuruyemişler: Haftada 2 ile 3 defa tüketilmesi önerilmektedir.
DASH diyeti kapsamında makromolekül besin ögesi örnekleri
Karbonhidratlar:
Yeşil yapraklı sebzeler: lahana, brokoli, ıspanak, karalahana, hardal
Tam tahıllar: bulgur, darı, yulaf
Düşük glisemik indeksli meyveler
Baklagiller ve fasulye
Yağlar:
Zeytin yağı
Avokado
Fındık
Kenevir tohumu
Keten tohumu
Omega-3 yağ asitleri bakımından zengin balıklar
Baklagiller
Soya ürünleri
Kabuklu yemişler
Tohumlar
Proteinler:
Baklagiller
Soya ürünleri
Kabuklu yemişler
Tohumlar
Yağsız et
Az yağlı süt
Yumurta
Balık
DASH Diyetinin Hastalıklar ve Sağlık Üzerine Etkileri
DASH Diyetinin metabolik sendromlu ve hiperlipidemik bireylerde açlık insülin konsantrasyonunu düşürdüğü bildirilmiştir. (Shirani F, 2013)
Gestasyonel diyabetlilerde DASH diyeti uygulayanların açlık kan şekeri, insülin düzeyi ve insülin direncini içeren diyabet ile ilgili bulgularını; toplam antioksidan kapasitesi ve glutatyon düzeylerini içeren inflamatuar sistemle ilgili değerlerini olumlu etkilendiğini göstermişlerdir. (Asemi ve ark., 2013)
Yaş aralığı 18-40 yıl olan polikistik over sendromlu kadınlarda; 8 hafta süresince sebze-meyve, tam tahıldan zengin, düşük yağlı süt ürünleri; doymuş yağ, kolesterol, rafine tahıl ve şekerden fakir DASH diyeti uygulamasının etkinliği değerlendirilmiştir. DASH diyeti tüketen kadınlarda vücut ağırlığı ve beden kitle indeksi (BKİ)’nde anlamlı bir azalma; serum trigliserid ve çok düşük yoğunluklu lipoprotein düzeylerinde azalma; plazma total antioksidan kapasite ve glutatyon düzeylerinde artış; serum insülin düzeylerinde azalma kaydedilmiştir. (Asemi ve ark., 2014)
-Adolesan kızlarda (yaş aralığı 12-18 yaş) yürütülen kesitsel çalışmada, DASH diyetine uyum arttığında depresif semptomların azaldığı bildirilmiştir. (Khayyatzadeh SS, 2018)
-“Hemşireler Sağlık Çalışması” verilerinin değerlendirildiği bir çalışmada ise uzun süre DASH diyetine uyumun 70 yaş üstü kadınlarda bilişsel işlev ve hafızayı olumlu etkilediği gösterilmiştir. (Berendsen AAM, 2017)
-DASH diyetinin kan şekeri düzeylerini, trigliseritleri, LDL-C'yi ve insülin direncini düşürmeye yardımcı olduğunu göstermiştir.
-DASH diyeti ayrıca, özellikle beyaz popülasyonda olmak üzere kolorektal kanser insidansında bir azalma göstermiştir
-DASH diyetinin ayrıca kronik karaciğer hastalığı, divertiküler hastalık ve çölyak hastalığında bir dereceye kadar yararlı olduğu kanıtlanmıştır.
-DASH diyeti, kronik kalp yetmezliğinin önlenmesi ve yönetimi ile ilgili olabilir. İleriye dönük gözlemsel çalışmalar, DASH yeme kalıplarıyla tutarlı bir diyetin kadınlarda kalp yetmezliği insidansının daha düşük olduğunu ve erkeklerde kalp yetmezliğinden hastaneye yatış ve ölüm prevalansını azalttığını göstermiştir.
-DASH diyeti, tip 2 diabetes mellituslu hastalarda kan basıncını düşürmek için temel bir stratejidir.
Yapılan Çalışmalar
Yaş ortalaması 52 olan fazla kilolu ya da obez olan sedanter ve yüksek kan basıncına sahip bireyler üç gruba ayrılarak dört ay boyunca bir gruba sadece DASH diyeti verilmiş, ikinci gruba DASH diyeti ile birlikte enerji kısıtlaması ve egzersiz müdahalesi yapılmış, üçüncü gruba ise hiçbir müdahale yapılmamıştır. DASH diyeti ile birlikte enerji kısıtlaması ve egzersiz müdahalesi yapılan grupta yürütücü işlev, bellek, öğrenme ve psikomotor hızda iyileşme olurken, sadece DASH diyeti alan katılımcılar ise kontrol grubundan daha iyi psikomotor aktivite göstermiştir.
Buna göre DASH diyetinin enerji kısıtlaması ve egzersizi içeren vücut ağırlık yönetimi ile birlikte uygulanmasının özellikle fazla kilolu ve obez hipertansif bireylerde, bilişsel fonksiyonda daha etkili olabileceği sonucuna varılmıştır (Smith PJ, Blumenthal JA, Babyak MA, Craighead L, Welsh-Bohmer KA, Browndyke JN, 2010)
Sonuç
DASH diyeti birçok klinik çalışmada iyi incelenmiştir ve bunların çoğu kan basıncını düşürmekle ilişkilendirilmiştir. Ayrıca, DASH diyetinin olumsuz kardiyak olaylar, inme, tip 2 diyabet ve obezite riskini de azalttığını gösteren kanıtlar vardır. Ne yazık ki, diyete uyum düşük kalmaktadır. Klinik deneyler dışında, DASH diyetinin uzun vadeli etkinliği konusunda sınırlı sayıda çalışma bulunmaktadır.
Yazar: Ebrar Özata - HALİÇ ÜNİVERSİTESİ
KAYNAKÇA
Challa HJ, Ameer MA, Uppaluri KR. DASH Diet To Stop Hypertension. [Updated 2022 May 15]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482514/
Chiavaroli L, Viguiliouk E, Nishi SK, Blanco Mejia S, Rahelić D, Kahleová H, Salas-Salvadó J, Kendall CW, Sievenpiper JL. DASH Dietary Pattern and Cardiometabolic Outcomes: An Umbrella Review of Systematic Reviews and Meta-Analyses. Nutrients. 2019
Yılmaz HÖ, Akut Koroner Sendrom Tanısı Almış Hipertansif Bireylerde DASH Diyetinin Kardiyak Parametreler ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi: Doktora Tezi. 2022
Uzdil Z, Kaya P. DASH Diyeti ve Sağlık Üzerine Etkileri. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Dergisi. Sayı:3 Sayfa: 141-145. 2018
Siervo, M., Lara, J., Chowdhury, S., Ashor, A., Oggioni, C., & Mathers, J. (2015). Effects of the Dietary Approach to Stop Hypertension (DASH) diet on cardiovascular risk factors: A systematic review and meta-analysis. British Journal of Nutrition,113(1), 1-15.