ELİMİNASYON DİYETİ NEDİR? NASIL YAPILIR? FAYDALARI VE RİSKLERİ NELERDİR?
ELİMİNASYON DİYETİ
Eliminasyon diyeti, duyarlılığı bulunan besin grubunun beslenme grubundan çıkarılarak, daha sonrasında yavaş yavaş eklenmesiyle yaşam kalitesini arttırmayı ve olası reaksiyonların izlenmesini amaçlar. (Baygut, H. 2022)
Bu diyetlerin başarısı hastanın sorumlu alerjenin tüm formlarını diyetten tamamen çıkartabilmesine, doğru alerjen veya alerjenlerin saptanabilmesine ve çalışma süresince diğer faktörlerin benzer semptomları etkilememesine dayanır. Genel olarak eliminasyon diyetinin minimum süresinin hastanın semptomsuz geçirdiği en uzun dönem kadar olması gerektiği belirtilmektedir. Eliminasyon diyetleri toplum bazlı epidemiyolojik çalışmalar için pratik bir yaklaşım olmadığı gibi tanı için de tek başına yeterli bir yöntem değildir. Fakat laboratuvar testlerinin negatif olduğu ve besin yükleme testlerinin hayatı tehdit edici reaksiyonlara neden olabileceği durumlarda tanıda ilk başvurulacak yöntemlerden biridir. (Özçelik, Ö. 2019)
Eliminasyon Diyeti Çeşitleri
● Basit Eliminasyon Diyeti
Genel olarak kısa vadede uygulanır. Tek bir besine yöneliktir ve daha çok hafif duyarlılık durumlarında tercih edilir. Bileşiminde süt ve buğday gibi alerjen olma ihtimali yüksek olan besinleri bulundurur. Şiddetli reaksiyonlara neden olan kimyasal bileşenleri içermez. (Baygut, H. 2022)
● Katı Eliminasyon Diyeti
Yüksek duyarlılık (alerji/intolerans) görülen bireylerde uygulanır. Bu diyette yüksek riskli alerjen besinler ve kimyasal besin bileşenleri tamamen çıkarılır. En az iki hafta süreyle uygulanması tavsiye edilir. (Baygut, H. 2022)
● Besin ve Besin Grubuna Özgü Diyetler
Bu tür daha çok kişiye özeldir. Net bir şekilde alerjisi saptanan bireyler, nörolojik hastalıklara sahip bireyler gibi kişiler için oluşturulurlar. Belirli besin grubundan sınırlı diyetler de bu türün altında değerlendirilir. Örneğin glutensiz diyet, kazeinsiz diyet, 3 veya 6 besin eliminasyon diyeti besin ve besin grubuna özgü diyetlerdendir. (Baygut, H. 2022) (Nigg JT, Holton K. 2014)
Tüm eliminasyon diyetleri, aynı 2 aşamalı süreci kullanır; diyet bir süre takip edilir ve daha sonra, semptomlar düzelirse, semptomların geri dönüp dönmediğini test etmek için gıdalar teker teker yeniden verilir. Bir alerji tespit edildiğinde, deri üzerinden alerjen testi yapılarak kontrolü sağlanabilir. Daha önceden tespit edilmiş bir alerjisi olan hastalar diyetisyenlerine danışmadan eliminasyon diyeti yapmamalıdır. Bir gıda alerjeninin yeniden verilmesi, anafilaksi adı verilen tehlikeli bir durumu tetikleyebilir. (Nigg JT, Holton K. 2014)
Eliminasyon Diyetinin Faydaları
● Şişkinlik, karın ağrıları ve gaz gibi bağırsak sendromu belirtilerini azaltabilir.
● Alerjilerin yemek borusunun şişmesine sebep olduğu eosinophilic esophagitis hastaları eliminasyon diyeti yaparak daha az semptom ve inflamasyon gösterebilirler.
● Belirli besinlerin eliminasyon diyetiyle beslenme düzeninden çıkarılması dikkat eksikliği ve hiperaktivite hastalığı semptomlarını ciddi bir şekilde azaltabilir fakat çocuk gelişimi için önemli olan besin gruplarını içerdiğinden çocuklar bir diyetisyen tarafından denetlenmeden bu diyeti uygulamamalıdır.
● Eliminasyon diyetlerinin inflamasyonu azalttığı bilimsel olarak kanıtlanmış bir gerçek. Belirli besinlerin egzamayı ve inflamasyonun migreni tetiklemesi, bu hastalıklara sahip olan hastaların eliminasyon diyetlerinden olumlu olarak yararlanabileceğini gösteriyor.
Eliminasyon Diyetinin Riskleri
Eliminasyon diyetleri, vücutta hangi besinlerin/besin gruplarının alerji veya rahatsızlık yarattığını belirlemede yararlı olsa da, bazı riskleri vardır.
Başlangıç için 4-8 hafta yapılması tavsiye edilen bu diyet çeşidi, uzun süreli uygulamalarda, özellikle çocuk grubunda besin eksikliklerine sebep olabilir. Bu yüzden çocuklar ve alerjisi olduğu bilinen/şüphelenilen kişiler, diyetisyenleri tarafından denetlenmedikçe bir eliminasyon diyeti uygulamamalıdır.
Yazar: İpek Naz Tanrıver/ Yeditepe Üniversitesi
REFERANSLAR
Baygut, H. (2022). SAĞLIK & BİLİM 2022: Beslenme-2
Özçelik, Ö. (2019). Besin Alerjilerinde Tanı Testleri (Taha Gökmen Ülger, Ayşe. Academic Studies on Natural and Health Sciences, 275.
Nigg JT, Holton K. Restriction and elimination diets in ADHD treatment. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2014